Mai ve Siyah Roman İncelemesi

Henüz lise öğrencisiyken babasını kaybeden Ahmet Cemil' in şahsında hayatın zorlukları, yazar olarak geçinmenin verdiği sıkıntıları ve arka perdede Servet-i Fünunun sanata bakış açısının anlatıldığı romanın baş karakteri Ahmet Cemil' dir.

Ahmet Cemil yirmili yaşlarda, sarı saçlı, latif ve ince dudaklı olarak tasvir edilen bir karakterdir. Hayatın akışına müdahale etmeyen, pasif bir kişiliktir. Hayalperesttir, cesaretsizdir, her şeye kanan, gerçek dünyadan kopuk yaşayan biridir. 

Romanda eski-yeni tartışması vardır. Ahmet Cemil yeni bir dil anlayışına sahiptir. Fakat yeni olarak öngördüğü anlayış eski dil anlayışını yeniden canlandırmaktır. Ahmet Cemil karar verememiş bir aydın tipidir. Tereddütler içinde boğulur, tek yönlüdür. Hayatı tanıyamadığı için hayalleri gerçekleşmez, uçup gider. Hayatı darmadağın olur. Maddi durumunu düşündüğünden sevdiğine açılamaz, sevdiğini söyleyemez. Bu yüzden Lamia ile evlenemez. Lamia da başka biriyle evlenir, Ahmet Cemil hayal kırıklığı ile kalır. Ahmet Cemil bir sanat eseri ile dünyayı değiştirebileceğini düşünür. Fakat bu batıcılık değil saflıktır. Ahmet Cemil zaten hayata yenik başlamıştır. Erken yaşta babasını kaybetmesi hayatın tüm yükünü Ahmet Cemil' in sırtına yükler. Acılar insanı olgunlaştırır, Ahmet Cemil de çocuk yaşta sorumluluk sahibi olmayı öğrenir. Evi ipotek olur pasiftir, kendini ifade etmede pasiftir. Olumlu bir yapıya bir sahip olmasına rağmen zamanla hayatı daha da kötüye gider. Zaman onu değiştirmemiştir. En sonunda kitabı yakıp İstanbul' dan uzaklaşması olgunlaşmanın bir sonucu değil hakikat karşısında kaçıp saklanmasıdır. Bu bir cinnet halidir. Şark kültüründen gelen bir delikanlının başarısızlıkları... Mücadelesiz geçen bir hayat. Savaşçı bir ruh yok. Teslimiyet var. 

Romanın yardımcı karakterlerinden biri olan Hüseyin Nazmi ise zaman içerisinde yukarıya doğru bir grafik çizer. Silik bir karakter olmasına karşın hayatta başarılıdır. Mai hayallerini gerçekleştirip Batıya yönelir. Bunda maddi durumunun Ahmet Cemil' e göre daha iyi olmasının payı yadsınamaz. 

Romanda zaman bir noktada başlayıp geriye doğru gidiyor. Ardından ileri doğru akmaya devam ediyor. (Değişmeli zaman). 

Eserin temelinde medeniyet değişimine uğrayan bir imparatorluk ve bu değişim rüzgarına kendini kaptıran bir kaç insanın hayatı vardır. Romandaki batılılaşma çabaları günümüzde de halen varlığını korumaktadır.